Pałac w Wilanowie – królewska „villa rustica”, jako ośrodek dóbr ziemskich i czynnik wpływający na kształt rozwoju jednej z dzielnic Warszawy
© 2016 Budownictwo i Architektura. Publikacja na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 (CC BY-NC-SA 4.0)
Cytowanie: Budownictwo i Architektura, 17(3) (2018) 029-056, ISSN 1899-0665, DOI: 10.24358/Bud-Arch_18_173_03
| Historia: | Opublikowano: | 10-12-2018 |
|---|
Streszczenie:
Barokowa willa królewska w Wilanowie oddalona od głównej siedziby Jana III Sobieskiego – zamku królewskiego w Warszawie, była w 4 ćw. XVII wieku luksusowym miejscem letniego wypoczynku, jednocześnie funkcjonowała jako samowystarczalna rezydencja wiejska otoczona folwarkami i współpracującymi z nią ośrodkami w dobrach wilanowskich króla. Począwszy od 1677 roku król Jan III, a po nim kolejni właściciele – magnaci z rodów: Sieniawskich, Czartoryskich, Lubomirskich, Potockich i jako ostatni, aż do czasów II wojny światowej – Braniccy, podporządkowywali swej podwarszawskiej siedzibie okoliczne wsie rozwijając klucz wilanowski. Konsekwentna rozbudowa, początkowo willi następnie pałacu podkreślała status społeczny, możliwości finansowe właścicieli, gust i poziom wiedzy architektonicznej projektantów oraz inwestora, zaś dołączanie kolejnych budowli reprezentacyjnych do zespołu, wytyczanie założeń parkowo-ogrodowych według najlepszych europejskich wzorów i stylów, regulacja istniejących dróg oraz budowa nowych połączeń komunikacyjnych utwierdzały w przekonaniu o wielkości właściciela. Działania na tak szeroką skalę były możliwe ponieważ tereny te stanowiły niepodzielną rozległą własność ziemską niewychodzącą z rąk jednego właściciela przez niespełna trzysta lat. Inwestycje wówczas przeprowadzone stanowią dziś o wartościach dzielnicy. Budowle wokół pałacu wilanowskiego tworzą klimat historyczny, nawiązujący do spuścizny architektonicznej z epoki baroku, klasycyzmu i historyzmu. Rozwój obszaru bliskiego pałacowi wilanowskiemu opierał się o wytyczone dawniej szlaki komunikacyjne, osie widokowe, dziś dające się odczytać. Pałac pozostaje niewątpliwie głównym węzłem tej struktury. Współczesna zabudowa dotarła już do zabytkowego centrum dzielnicy, a budowane od 2000 roku na błoniach wilanowskich nowe założenie urbanistyczne – Miasteczko Wilanów – nie tylko ożywiło ten rejon, ale i wzbudziło pytania o zachowanie genius loci. Czy dwa różne organizmy uda się połączyć i stworzyć integralną przestrzeń w rejonie pałacu i czy architektura nowa i dawna mogą być synergiczne względem siebie, okaże się po skończonej realizacji.
Słowa kluczowe:
barokowa willa królewska, pałac magnacki, otwarty krajobraz, osie widokowe, genius loci, architektura dawna i nowa
Palace in Wilanow – the royal ‘villa rustica’ stands as a manor and a factor influencing development of one of the Warsaw’s districts
Abstract:
The baroque royal villa in Wilanow is in a distant from a master residence of John Sobieski the IIIrd (royal castle). In the fourth quarter of XVII century Wilanow villa was a luxurious summer house for the royalties as well as self-sufficient residence with its own manors and farms. Starting in 1677 king Sobieski created the Wilanow complex composed of the villa and the nearby lands. Later on, his successors increased the area making a great manor which belonged only to royal family. Consistent expansion of the villa and belonging lands by different owners which had a various tastes, financial possibilities and knowledge for the period of more than 300 years resulted in very diverse surrounding. Villa and then a palace holders manage to add representative parks and gardens according to the best European examples which today are historical values of Wilanów district. Majority of the Wilanów buildings have a cultural functions as museums and scientific institutions nowadays. Its historical architecture refers to the baroque, classicism and historicism styles. The past development of the palace area was based on the formerly marked communication routes and observation axes which are current till today. New urbanization concept – Miasteczko Wilanow (The Wilanow City), has liven up the historical district of Wilanow. Since 2000 developers are targeting Wilanów as a place for modern housing and retail, creating a mini-city for the luxury craving Warsaw residents. The new outlook is in the contrast of the districts historical features. Are the new and old structures are possible to be consistent, respecting the surroundings? The expected cooperation of historical and modern architecture and integration of different spaces will be able to observe after the completion of whole investment.
Keywords:
baroque royal villa, palace, open landscape, observation axes, genius loci, new and old architecture
Literatura / References:
[1] Nietyksza M., Pruss W., Zmiany w układzie przestrzennym miasta. Integracja obszaru miasta w pierwszej połowie XIX wieku, oraz Stefaniak Z., Strefa podmiejska, inkorporacja 1916 r., w: Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r., pod. red. I. Pietrzak – Pawłowskiej, Warszawa 1973, s. 21, 40-43.
[2] Putkowska J., Architektura Warszawy XVII wieku, Warszawa 1991, s. 78-79, 87, 92, 108.
[3] Piber M., Służew średniowieczny, Warszawa 2001, s. 35-41-42, 55-57, 66.
[4]Drozdowski M.M., Zahorski A., Historia Warszawy, Warszawa 1981, s. 15-19.
[5]Gieysztor Al., Kształty Warszawy, Biuletyn Historii Sztuki R.IX, 1947, z. 1-2, z. 162.
[6]Fijałkowski W., Wilanów, Warszawa 1973, s.6.
[7] Smoleńska B., Z dziejów dóbr wilanowskich w XVI-XVIII w., w: Rocznik Warszawski, XV, 1979, s. 290.
[8] Fijałkowski W., Królewski Wilanów, [bd., bm.], s. 108.
[9] Fijałkowski W., Królewskie założenia ogrodowe w południowej Warszawie, w: Królewskie ogrody w Polsce, pod red. M. Szafrańskiej, Warszawa 2001, s. 205, il. 1.
[10] Starzyński J., Wilanów, dzieje budowy pałacu za Jana III, Warszawa 1976, s. 87-108.
[11] Nowak J., Dobra wilanowskie za Elżbiety Sieniawskiej 1720-1729 w świetle archiwaliów Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, w: Studia Wilanowskie, XIV, Warszawa 2003, s. 74, 80-81.
[12] Polski Słownik Biograficzny, Warszawa-Kraków, 1996, t. 37, s.90-95, hasło: Sieniawska Elżbieta Helena z Lubomirskich.
[13] Putkowska J., Warszawski zespół rezydencjonalny Elżbiety i Adama Sieniawskich, praca statutowa, 1998, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, s. 10.
[14] Putkowska J., Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI – XVIII wieku, Warszawa 2016, s. 102.
[15] Fijałkowski W., Królewski Wilanów, [bd., bm], s. 122.
[16] Bohdziewicz P., Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700-1729 w Zbiorach Czartoryskich w Krakowie, Lublin, 1964, s. 74.
[17] Małcużyński W., Rozwój terytorialny miasta Warszawy, Warszawa 1900 , s.155 oraz aneks nr 8.
[18] Kwiatkowski M., Kompozycja przestrzenna Łazienek Stanisławowskich, w: Królewskie ogrody w Polsce, pod. red. M. Szafrańskiej, Warszawa 2001, s. 320, 334-342.
[19] Fijałkowski W., Wilanów, Warszawa 1972, s. 18.
[20] Jaroszewski T. S., Księga Pałaców Warszawy, Warszawa 1985, s. 67.
[21] Stopka A., Okoński Z., Prokom Investments, Miasteczko Wilanów, prestiż i skala zobowiązuje, Urbanista 9 (2003) 17-18.
[22] Gzell S., Kurzątkowska A., Witkowska A., Zdunek – Wielgołaska J., Obszarowa granica miasta zwartego, Warszawa 2012, s. 11, 25, 37.
[23] Buczek G., Planować miasto tak, by chciało się w nim żyć…, Urbanista 1 (2006) 18.
[24] Jakość przestrzeni – interes miasta czy inwestora?, Urbanista 9 (2003) 21-22.
[25] Mostowska M., Public space lost. The ambiguity of the shared space, Urbanistyka 10 (2005) 94.
[26] Flecken U., What makes good Town centres? On policentrality in Berlin, Urbanistyka 10 (2005) 54-57. [27]Krier L., Architektura wspólnoty, Gdańsk, 2011, s. 101, 119, 127.
[28] Solarek K., Współczesne koncepcje rozwoju miasta, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 4 (2011) 59,63.
[29] Kłosek – Kozłowska D., Ochrona wartości kulturowych miast a urbanistyka, Warszawa 2007, s. 113.
[30] Jaskanis P., Gutowski B. , Muzeum w przestrzeni społecznej, Fenomen Genius Loci – tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym. Materiały konferencji zorganizowanej przez Muzeum w Wilanowie, grudzień 2007, IHS UKSW w Warszawie, Warszawa 2009 , s. 5-7.
[31] Maga – Jagielnicka R., Place miejskie – zjawiska kulturowe kształtujące tożsamość przestrzeni, w: Fenomen Genius Loci – tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym. Materiały konferencji zorganizowanej przez Muzeum w Wilanowie, grudzień 2007, IHS UKSW w Warszawie, Warszawa 2009, s. 28, 30, 32.
[32] Roguska J., Oprawa architektoniczna ulic warszawskich w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku jako wyraz ich funkcji i znaczenia w mieście, Kwartalnik Historii i Kultury Materialnej 3-4 (1998) 335-336.