Percepcja miejsc węzłowych w ujęciu kulturowym. Studium przypadku dzielnic zamieszkałych przez ludność żydowską w Polsce centralnej

Małgorzata Hanzl¹

¹Instytut Architektury i Urbanistyki, Politechnika Łódzka

Cytowanie: Budownictwo i Architektura, 17(2) (2018) 091-106, ISSN 1899-0665, DOI: 10.24358/Bud-Arch_18_172_08

Historia:
Opublikowano:	12-08-2018

Streszczenie:

Sposób postrzegania miejskiej przestrzeni oraz zespół znaczeń, które ta przestrzeń przenosi, pozostaje różny w zależności od grupy odbiorców przekazu. Dla badania znaczeń oraz sposobu funkcjonowania miejskich przestrzeni na styku dwóch kultur zastosowano w niniejszym opracowaniu metodę bazującą na badaniach morfologii miasta oraz antropologii i analiz kultury. Studium przypadku podejmuje temat relacji pomiędzy strukturami urbanistycznymi zasiedlonymi w okresie przed drugą wojną światową przez społeczność żydowską, a aspektami życia codziennego właściwymi dla tej społeczności. Podczas gdy różnorodność stylów życia cechująca społeczność żydów polskich była w owym czasie znaczna, pewne cechy dają się klarownie wyodrębnić, szczególnie w odniesieniu do społeczności zachowującej tradycyjne formy życia społecznego. Cechy te wyraźnie przekładały się na formy struktur, gdzie omawiane grupy społeczne zamieszkiwały. Trzy główne obszary życia społecznego związane z trzema podstawowymi sferami życia były to: sfera życia religijnego, sfera życia domowego, codziennego oraz sfera życia zawodowego. Sfery te wyznaczały charakterystyczny sposób organizacji przestrzeni miejskiej, w szczególności tej o charakterze półprywatnym, zlokalizowanej wewnątrz kwartałów zabudowy. Ta specyficzna forma układu połączeń socjometrycznych wewnątrz i pomiędzy blokami zabudowy daje się wyróżnić niezależnie od formalnego sposobu kształtowania planów miast i miasteczek, które społeczność żydowska zamieszkiwała.

Słowa kluczowe:

morfologia miasta, antropologia, przestrzeń publiczna, kultura żydowska

Perception of focal places in the cultural approach. Case study of districts inhabited by Jews in prewar central Poland

Abstract:

Perception of urban space differs according to the addressee group. In order to examine meanings assigned to urban structures and ways how space is used by different cultures, the current elaboration uses a method based on analyses of urban morphology, anthropology and cultural studies. The case study refers to relations between forms of
neighbourhoods inhabited in the prewar times by Jewish communities and aspects of their everyday lives. While the diversity of lifestyles of the community of Polish Jews was at the time striking, some features may be clearly identifi ed, especially when referring to its traditional faction. These features were clearly refl ected by the forms of urban structures, in the neighbourhoods where Jews lived. Three primary spheres of social life were related to the three essential areas of Jewish life: religious, domestic and professional. These fi elds determined specifi c ways of spatial organisation of urban fabric, especially inside urban blocks. The forms of internal connections inside and between blocks of development may be noticed regardless the formal layout of plans of towns and villages, where Jewish communities lived.

Keywords:

urban morphology, anthropology, public space, Jewish culture

Literatura / References:

[1] Hanzl M. Morphological analysis of urban structures – the cultural approach. Case studies of Jewish communities in Lodz and Mazovian voivoideships. Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź w druku.
[2] Perinbanayagam R.S. The defi nition of the situation: an analysis of the ethnomethodological and dramaturgical View. The Sociological Quarterly 15 (1974) 521–541.
[3] Hall E.T. Beyond culture. Anchor Books, New York 1989.
[4] Goffman E. The presentation of self in everyday life monograph. University of Edinburgh, Social Science Research Centre, Edinburgh 1959.
[5] Koter M., Kulesza M. The study of urban form in Poland. Urban Morphology 14(2) (2010) 111–120.
[6] Conzen M.R.G. The use of town plans in the study of urban history, [w] The Study of Urban History. (ed. Dyos, H. J.) Edward Arnold, London 1968, 113–30.
[7] Dziewoński K. Zagadnienie typologii morfologicznej miast w Polsce. Czasopismo Geograficzne 33(4) (1962) 41–56.
[8] Gołachowski S. Studia nad miastami i wsiami śląskimi. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Instytut Śląski Opole 1969.
[9] Pudełko J. Rynki w planach miast śląskich. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 4(3–4) (1959) 56–69.
[10] Pudełko J. Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych w oparciu o zagadnienie działki. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 9(1) (1964) 3–27.
[11] Koter M. Relikty osadnictwa ś redniowiecznego w planie wspó łczesnej Łodzi. Przegląd Geografi czny 48 (1976) 667–687.
[12] Kulesza M. Zagadnienia morfogenezy i rozplanowania miast średniowiecznych w Polsce. Wydawnictwo Ibidem, Łódź 2011.
[13] Koter M. Rozwój układu miejskiego Łodzi wczesno-przemysłowej. Miscellanea Łódzkie, Myśl urbanistyczna a rozwój przestrzenny Łodzi 1 (1984) 54–82.
[14] Whitehand J.W.R., Larkham P.J. The urban landscape: issues and perspectives, [w] Urban landscapes international perspectives (ed. J.W.R. Whitehand & P.J. Larkham). Routledge, London, New York 2000.
[15] Vernez-Moudon A. Urban morphology as an emerging interdisciplinary fi eld. Urban Morphology 1 (1997) 3–10.
[16] Gauthier P., Gilliland J. Mapping urban morphology: a classifi cation scheme for interpreting contributions to the study of urban form. Urban Morphology 10(1) (2006) 41–50.
[17] Rossi A. The Architecture of the City. The MIT Press, Cambridge, London 1984.
[18] Darin M. The study of urban form in France. Urban Morphology 2 (1998) 63–76.
[19] Panerai P., Depaule J.C., Demorgon M. Analyse urbaine. Édition Parenthèses, Marseille 2009.
[20] Lavedan P. Histoire de l’urbanisme. Antiquité, Moyen-Age. Henri Laurens, Paris 1926.
[21] Lavedan P. Histoire de l’urbanisme. La Renaissance et les Temps modernes. Henri Laurens, Paris 1941.
[22] Lavedan P. Histoire de l’urbanisme. L’Epoque moderne. Henri Laurens, Paris 1952.
[23] Poëte M. Une vie de cité. Paris de sa naissance à nos jours. Picard, Paris 1924–1931.
[24] Booth C. On the City: Physical Pattern and Social Structure. Selected Writings (ed. H.W. Pfautz). The University of Chicago Press, Chicago and London 1967.
[25] Cervellati P.L., Scannavini R., de Angelis C. La nuova cultura delle città, la salvaguardia dei centri storici, la riappropriazione sociale degli organismi urbani e l’analisi dello sviluppo territoriale nell’esperienza di Bologna. Edizioni scientifi che e tecniche Mondadori, Milano 1977.
[26] Bandini M. Some architectural approaches to urban form, [w] Urban landscapes international perspectives (ed. J.W.R. Whitehand, P.J. Larkham). Routledge, London 2000, 133–169.
[27] Eco U. Function and sign: the semiotics of architecture, [w:] Rethinking architecture: a reader in cultural theory. (ed. W.N. Leich). Routledge Taylor & Francis Group, London 1997, 182–202.
[28] Hillier B., Hanson J. The social logic of space. Cambridge University Press, Cambridge 1984.
[29] Marshall S. Cities, design and evolution. Routledge, Abingdon, New York 2009.
[30] Rapoport A. The meaning of the built environment. A nonverbal communication approach. The University of Arizona Press, Tuscon 1990.
[31] Lynch K. The image of the city. The MIT Press, Cambridge 1960.
[32] Kantarek A.A. Morfologia i typologia formy urbanistycznej, [w] Wyznaczniki kształtu współczesnej przestrzeni urbanistycznej (ed. A. A. Kantarek). Kraków 2015, 155–166.
[33] Portugali J. Complexity theory as a link between space and place. Environment and Planning A 38(4) (2006) 647–664.
[34] Hanzl M. Jewish neighbourhoods in prewar Poland – an attempt at typology, [w] Architectural research addressing societal challenges (ed. M.J. Rodrigues Couceiro da Costa et al.) CRC Press, Taylor & Francis Group, Boca Raton, FL, 2017, 425–432.
[35] Wodziński M. Space and spirit: on boundaries, hierarchies and leadership in Hasidism. Journal of Historical Geography 53 (2016) 63–74.
[36] Dynner G. Yankel’s tavern Jews, liquor, and life in the Kindgdom of Poland. Oxford University Press, New York 2014.
[37] Wodziński M. Żydzi w okresie zaborów, [w] Atlas historii Żydów polskich (ed. W. Sienkiewicz). Demart SA, Warszawa 2010, 155–246.
[38] Eisenbach A. Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIX wieku: studia i szkice. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983.
[39] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1925, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl.
[40] Hall E.T. Hidden Dimension. Doubleday, Garden City, NY 1966.
[41] Piechotka M., Piechotka K. Oppidum Judaeorum Żydzi w przestrzeni miejskiej dawnej Rzeczypospolitej. Krupski i S-ka, Warszawa 2004.
[42] Vilagrasa I.J. Recent change in two historical city centres: an Anglo-Spanish comparison [w] Urban Landscapes International Perspectives (eds. J.W.R. Whitehand, P.J. Larkham). Routledge, London 2000, 266–298.
[43] Hall E.T. Proxemics. [w] The anthropology of space and place, locating cu lture (ed. S.M. Low, D.L. Lawrence-Zuniga). Blackwell Publishing, Oxford 2009, 51–73.
[44] Hillier B. The genetic code for cities – is it simpler than we thought? [w] Complexity Theories of Cities have come of Age (ed. J. Portugali et al.). Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg 2012.
[45] Bourdieu P. Esquisse d’une théorie de la pratique. Précédé de Trois études d’ethnologie kabyle. Librarie Droz., Paris 1972.

vol. 17(2) (2018) 091-106